Một số vụ án điển hình viện kiểm sát nhân dân khởi kiện bảo vệ lợi ích công cộng trong lĩnh vực an toàn Thực phẩm, Dược phẩm của Trung Quốc

Một số vụ án điển hình Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện bảo vệ lợi ích công cộng trong lĩnh vực an toàn Thực phẩm, Dược phẩm của Trung Quốc

ThS. Phạm Thị Mai
Phó Trưởng khoa Dân sự, hành chính và kiểm sát hoạt động tư pháp

Ngày 05/11/2025, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao của Trung Quốc đã công bố bảy vụ án điển hình của các cơ quan kiểm sát xử lý các tội phạm gây mất an toàn thực phẩm và dược phẩm theo quy định của pháp luật.

Dưới đây là ba trong số bảy vụ án điển hình được VKSND tối cao Trung Quốc công bố trong đợt này[1].

Vụ án thứ nhất: Vụ án He và đồng phạm sản xuất và bán sản phẩm giả, kém chất lượng và xâm phạm nhãn hiệu đã đăng ký

Từ khóa: Sản xuất và bán các sản phẩm giả mạo hoặc kém chất lượng; làm giả nhãn hiệu đã đăng ký và các sản phẩm thực phẩm chức năng; khởi kiện vụ án dân sự vì lợi ích công cộng.

Tóm tắt nội dung vụ án

Bắt đầu từ nửa đầu năm 2023, bị cáo He, đã thông đồng với những người khác mua nguyên liệu thô, bao bì và nhãn mác để đóng gói, lắp ráp và dán nhãn các sản phẩm chức năng đã được đăng ký như viên nén bảo vệ gan “Swisse” và viên nang việt quất, viên nang axit folic “Blackmores”, viên nang dầu hoa anh thảo, glucosamine chondroitin và men vi sinh “Life space”, cùng nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng khác. Những sản phẩm giả mạo này sau đó đã được bán để kiếm lời bất hợp pháp.

Để thực hiện hành vi, bị cáo He đã ủy thác cho bị cáo Guo mua nguyên liệu thô để sản xuất các sản phẩm thực phẩm chức năng. Sau đó, Guo đã liên hệ với các nhà sản xuất có trình độ sản xuất thực phẩm để bắt chước hình thức và hương vị của các sản phẩm chính hãng và sản xuất hàng loạt. Sau khi nguyên liệu thô được sản xuất, chúng được vận chuyển đến cơ sở kinh doanh của bị cáo Pang tại Đông Quan, Quảng Đông. Pang đã sắp xếp cho Su, Hou, Wang và những người khác đóng gói lại, dán nhãn và mã hóa các sản phẩm. Các sản phẩm thực phẩm chức năng giả thành phẩm mang nhãn hiệu đã đăng ký đã được gửi đến kho của He ở Thâm Quyến, Quảng Đông, từ đó, He phân phối các sản phẩm này trên toàn quốc. Vào thời điểm xảy ra vụ án, He và những người khác đã sản xuất và bán hơn 120.000 chai sản phẩm thực phẩm chức năng giả, với doanh số hơn 8 triệu Nhân dân tệ. Qua kiểm tra cho thấy các sản phẩm thực phẩm chức năng được đề cập không chứa các thành phần cốt lõi được dán nhãn hoặc chứa hàm lượng cực kỳ thấp.

Ngày 20/9/2024, Viện Kiểm sát Đường sắt Thượng Hải đã khởi tố bị cáo He và Guo về tội sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng, và bị cáo Pang và Su về tội làm giả nhãn hiệu đã đăng ký, đồng thời, khởi tố vụ án dân sự vì lợi ích công cộng.

Ngày 09/6/2025, Tòa án Đường sắt Thượng Hải đã tuyên phạt: Bị cáo He 15 năm tù giam và phạt tiền 4 triệu nhân dân tệ về tội sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng; bị cáo Guo 8 năm 6 tháng tù giam và phạt tiền 800.000 nhân dân tệ, bị cáo Pang 4 năm 6 tháng tù giam và phạt tiền 300.000 nhân dân tệ về tội làm giả nhãn hiệu đã đăng ký; bị cáo Su 1 năm 4 tháng tù giam và phạt tiền 10.000 nhân dân tệ. Tòa án cũng yêu cầu tất cả các bị cáo phải xin lỗi công chúng, đưa ra cảnh báo về nguy cơ mất an toàn thực phẩm và chịu chi phí khắc phục thiệt hại. Không có bị cáo nào kháng cáo sau khi bản án sơ thẩm được tuyên, do vậy, phán quyết của Toà án sơ thẩm đã có hiệu lực.

Vai trò của cơ quan kiểm sát trong vụ án

Can thiệp sớm

Vào tháng 01/2024, trong khi xử lý một vụ án liên quan đến Yang và những người khác kinh doanh trực tuyến các sản phẩm thực phẩm chức năng giả và kém chất lượng, Viện Kiểm sát Đường sắt Thượng Hải đã phát hiện ra các đầu mối hình sự và nhanh chóng chỉ đạo các cơ quan công an điều tra các nhà cung cấp nguyên liệu thô, nhân viên sản xuất vật liệu đóng gói, nhân viên logistic và giao hàng, các nhà bán buôn và nhà bán lẻ.

Vào ngày 04/3/2024, cơ quan công an đã khởi tố vụ án hình sự đối với băng nhóm sản xuất hàng giả do He cầm đầu, bắt giữ hơn 20 người có liên quan. Do tính chất phức tạp của vụ án liên quan đến nhiều mắt xích, nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng khác nhau và các tội danh như vi phạm sở hữu trí tuệ và vi phạm an toàn thực phẩm, Viện Kiểm sát đã can thiệp sớm, yêu cầu cơ quan công an xác định chính xác nhãn hiệu, số lượng và giá trị của từng sản phẩm thực phẩm chức năng giả, kịp thời thông báo cho chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ về các quyền và nghĩa vụ liên quan, đồng thời, tiến hành kiểm tra an toàn thực phẩm toàn diện đối với các sản phẩm sức khỏe liên quan để xác định xem có bất kỳ chất phụ gia bất hợp pháp, tạp chất hoặc sản phẩm kém chất lượng nào được mạo nhận là sản phẩm đủ tiêu chuẩn hay không.

Trong giai đoạn xem xét và truy tố, cơ quan kiểm sát chủ yếu thực hiện các công việc sau:

– Thứ nhất, xác định một cách khoa học các sản phẩm giả mạo và kém chất lượng và áp dụng chính xác pháp luật. Để xác định chất lượng của các sản phẩm y tế liên quan đến vụ án theo quy định của pháp luật, Viện Kiểm sát Đường sắt Thượng Hải, thông qua cuộc điều tra bổ sung của riêng mình, đã thu thập được các tài liệu hỗ trợ liên quan về các vấn đề chính như thành phần, dấu hiệu kiểm tra và công thức sản xuất của các sản phẩm y tế liên quan đến vụ án. Các cơ quan kiểm định có liên quan đã tiến hành kiểm tra chất lượng đối với các sản phẩm y tế liên quan đến vụ án, phát hiện ra rằng các sản phẩm y tế giả mạo liên quan đến vụ án không chứa các thành phần cốt lõi hoặc có hàm lượng thành phần cốt lõi cực kỳ thấp, do đó, cấu thành các sản phẩm giả mạo và kém chất lượng. Đồng thời, xét đến ý định phạm tội của từng nghi phạm, các nghi phạm tham gia vào khâu sản xuất đã bị xác định là có tội sản xuất và bán các sản phẩm giả mạo và kém chất lượng; những nghi phạm chỉ tham gia vào giai đoạn chiết rót và dán nhãn và không biết về công thức và thành phần của các sản phẩm đã bị xác định là có tội làm giả nhãn hiệu đã đăng ký.

– Thứ hai, xác minh khối lượng bán hàng qua nhiều kênh, xác định chính xác số lượng tội phạm và làm rõ trách nhiệm pháp lý theo pháp luật. Để giải quyết các vấn đề về việc xóa dữ liệu trò chuyện, mất sổ cái bán hàng và những khó khăn trong việc xác định số lượng tội phạm trong vụ án này, Viện kiểm sát Đường sắt Thượng Hải đã xem xét toàn diện nguồn cung ứng nguyên liệu, hồ sơ logistic, hồ sơ bán hàng và hồ sơ giao hàng. Kết hợp với lời khai của từng nghi phạm, Viện kiểm sát đã xác định toàn diện số lượng tội phạm mà từng người tham gia đã thực hiện, ở từng giai đoạn của vụ án. Đồng thời, các đối tượng tham gia được phân loại và xử lý theo hành vi vi phạm và tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi.

Dựa trên việc xác định số lượng tội phạm liên quan đến từng nghi phạm và xem xét vai trò, vị trí của họ trong chuỗi tội phạm, Viện kiểm sát đã quyết định không truy tố Vương và Hầu, những người có vai trò không đáng kể. Bên cạnh đó, mối liên hệ giữa truy tố hình sự và khởi kiện công ích hành chính cũng đã được thiết lập, một kiến nghị khởi kiện công ích hành chính đã được gửi tới cơ quan hành chính có thẩm quyền.

Thứ ba, Viện Kiểm sát đã tăng cường thực hiện toàn diện nhiệm vụ của mình và nhanh chóng khởi tố vụ án vì lợi ích công cộng. Các sản phẩm thực phẩm chức năng giả mạo và kém chất lượng liên quan đến vụ án này không chứa thành phần cốt lõi và không có chức năng sức khỏe tương ứng, có khả năng xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng không xác định và gây hại cho sức khỏe cộng đồng. Sau khi thụ lý vụ án, Viện Kiểm sát Đường sắt Thượng Hải đã nhanh chóng chuyển hồ sơ sang bộ phận tố tụng vì lợi ích công cộng, cùng với quá trình khởi tố vụ án, điều tra và công bố công khai. Vụ án dân sự vì lợi ích công cộng đã được thiết lập đồng thời với việc truy tố hình sự. Tòa sơ thẩm đã chấp nhận yêu cầu của bên công tố, buộc bị đơn phải xin lỗi công chúng, đưa ra cảnh báo rủi ro và chịu chi phí xử lý hàng hoá vi phạm.

Thứ tư, Viện Kiểm sát đã tăng cường quản lý mạng lưới toàn diện và thúc đẩy việc thực hiện trách nhiệm đảm bảo an toàn thực phẩm. Do các sản phẩm thực phẩm chức năng giả mạo và kém chất lượng liên quan đến vụ việc được bán thông qua các nền tảng trực tuyến, Viện Kiểm sát Đường sắt Thượng Hải đã nhanh chóng chuyển các đầu mối vụ việc đến các nền tảng thương mại điện tử có liên quan, yêu cầu họ loại bỏ hơn 10 loại sản phẩm thực phẩm chức năng giả mạo và kém chất lượng và đóng cửa 8 cửa hàng bất hợp pháp.

Ý nghĩa điển hình rút ra từ vụ án

(I) Tuân thủ nguyên tắc phán đoán thực chất về bản chất sản phẩm và xác định hợp pháp hành vi sản xuất và bán sản phẩm giả mạo và kém chất lượng. Tội phạm sản xuất và bán sản phẩm thực phẩm chức năng giả mạo và kém chất lượng với số lượng lớn thông qua các cửa hàng trực tuyến, người bán WeChat và các kênh khác, không chỉ gây tổn hại đến uy tín và thị phần của chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ mà còn xâm phạm nghiêm trọng quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng. Các cơ quan kiểm sát cần đánh giá toàn diện chất lượng sản phẩm liên quan bằng cách xem xét các yếu tố như nguyên liệu thô được sử dụng, công thức chính hãng và báo cáo thử nghiệm. Sản phẩm thực phẩm chức năng giả mạo không chứa thành phần cốt lõi hoặc có hàm lượng thành phần cốt lõi cực thấp cần được xác định hợp pháp là sản phẩm kém chất lượng. Đồng thời, xem xét ý định phạm tội của từng bị cáo, phân biệt chính xác giữa tội sản xuất và bán hàng kém chất lượng và tội phạm sở hữu trí tuệ, áp dụng pháp luật theo quy định, đảm bảo hình phạt tương xứng với tội phạm, bảo vệ hiệu quả sức khỏe và sự an toàn của người dân và bảo vệ mạnh mẽ quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ.

(II) Thực hiện nguyên tắc điều tra, truy cứu trách nhiệm toàn bộ chuỗi để ngăn chặn sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái tại nguồn. Các vụ án sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng với chuỗi dài, số lượng lớn nhân sự có đặc điểm là phân bố rộng khắp các ngành nghề. Đối với những vụ án này, Viện Kiểm sát cần phối hợp với cơ quan công an để xử lý nghiêm minh, răn đe triệt để. Viện Kiểm sát cần kịp thời chỉ đạo cơ quan công an thu thập toàn diện các chứng cứ quan trọng như nguồn cung ứng nguyên vật liệu, hồ sơ sản xuất, hậu cần, hồ sơ bán hàng, xác định chính xác mức độ phạm tội, bảo đảm xử lý nghiêm minh theo đúng quy định của pháp luật. Khi quyết định không truy tố những đối tượng chủ yếu làm công tác hỗ trợ trong quá trình điều tra hình sự, có mức độ tham gia thấp, phạm tội tương đối nhẹ, Viện Kiểm sát cần kịp thời phối hợp xử lý hành chính và hình sự, đôn đốc các cơ quan liên quan xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật.

(III) Duy trì nguyên tắc tích hợp nhiệm vụ kiểm sát để xây dựng mạng lưới trách nhiệm an toàn thực phẩm vững mạnh. Trong quá trình xử lý các vụ án hình sự gây mất an toàn thực phẩm, cơ quan kiểm sát phải phát huy đầy đủ vai trò giám sát pháp lý, thúc đẩy việc thiết lập và hoàn thiện cơ chế quản lý phối hợp, hiệu quả, đôn đốc các nền tảng trực tuyến thực hiện trách nhiệm an toàn thực phẩm theo quy định của pháp luật, bảo vệ lợi ích cốt lõi của an toàn thực phẩm. Thực hiện nguyên tắc điều tra kép, cơ quan truy tố hình sự phối hợp với cơ quan tố tụng vì lợi ích công cộng để đồng thời điều tra xem quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng chưa được xác định có bị xâm phạm hay lợi ích công cộng có bị tổn hại hay không. Nếu vụ án đáp ứng các điều kiện để khởi kiện vì lợi ích công cộng, cần khởi kiện theo quy định của pháp luật đồng thời với khởi tố vụ án hình sự để loại trừ nguy cơ gây ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng và khắc phục kịp thời thiệt hại vì lợi ích công cộng.

Vụ án thứ hai: Vụ án sản xuất và bán thực phẩm độc hại của Vương

Từ khóa: Kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm và sản phẩm nông nghiệp độc hại và có hại chứa clenbuterol; quản lý toàn diện.

Tóm tắt nội dung vụ án

Bị cáo Vương bắt đầu chăn nuôi bò thịt tại một trang trại tự xây dựng trong làng vào năm 2021. Từ tháng 10/2022 đến tháng 10/ 2023, Vương đã mua hơn 90 con bò thịt theo từng đợt từ huyện Chương Vũ, tỉnh Liêu Ninh và thành phố Giao Hà, tỉnh Cát Lâm và nuôi chúng tại trang trại. Biết rằng clenbuterol (thường được gọi là “chất tạo nạc”) bị cấm bổ sung vào thức ăn, Vương vẫn thêm bột clenbuterol vào thức ăn và cho bò ăn, sau đó bán ra thị trường. Các xét nghiệm do Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ kiểm định chất lượng nông nghiệp thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nông nghiệp Trung Quốc, Trung tâm Kiểm định và kiểm nghiệm chất lượng thức ăn chăn nuôi quốc gia và Công ty TNHH Công nghệ kiểm định tiêu chuẩn Sơn Đông thực hiện cho thấy 32 con bò thịt tại trang trại của Vương có chứa clenbuterol. Ngoài ra, bị cáo Vương còn giúp hai người chăn nuôi bò thịt khác trong làng là Trương và Lưu (những người đang bị xét xử riêng), mua bốn bao (mỗi bao 50 kg) thức ăn có chứa clenbuterol để sử dụng. Các cuộc kiểm tra cho thấy 50 con bò thịt tại trang trại của Trương và Lưu cũng có chứa clenbuterol.

Theo Trung tâm định giá và theo dõi giá của huyện Thượng Hà, tổng giá trị gia súc bị phát hiện có chứa clenbuterol là hơn 920.000 nhân dân tệ.

Vào tháng 9/2024, Viện Kiểm sát nhân dân huyện Thượng Hà, thành phố Tế Nam, tỉnh Sơn Đông đã khởi tố bị cáo Vương về tội sản xuất, buôn bán thực phẩm độc hại. Vào tháng 10/2024, Tòa án nhân dân huyện Thượng Hà, thành phố Tế Nam đã ra phán quyết sơ thẩm, tuyên phạt bị cáo Vương Mưu 10 năm tù giam về tội sản xuất, buôn bán thực phẩm độc hại và phạt tiền 330.000 nhân dân tệ. Sau khi bản án sơ thẩm được tuyên, bị cáo Vương đã kháng cáo. Tòa án nhân dân cấp trung cấp thành phố Tế Nam, tỉnh Sơn Đông đã ra phán quyết bác đơn kháng cáo và giữ nguyên bản án sơ thẩm.

Vai trò của cơ quan kiểm sát trong vụ án

Can thiệp sớm

Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Sơn Đông và thành phố Tế Nam đã phân công cán bộ thực hiện các buổi họp giao ban tại hiện trường và đồng thời hướng dẫn xử lý vụ án. Viện Kiểm sát nhân dân huyện Thượng Hà đã thành lập một tổ công tác đặc biệt gồm các cán bộ chủ chốt từ các phòng tố tụng hình sự, hành chính và dân sự vì lợi ích công cộng để can thiệp sớm.

Thứ nhất, các cơ quan kiểm sát đã đưa ra yêu cầu đối với các cơ quan công an trong quá trình điều tra và thu thập chứng cứ. Dựa trên các yếu tố của tội phạm và tiêu chuẩn chứng cứ, các cơ quan kiểm sát đã xây dựng “Hướng dẫn xem xét chứng cứ trong các vụ án hình sự về sản xuất và buôn bán thực phẩm độc hại”, yêu cầu các cơ quan công an thu thập chứng cứ toàn diện theo quy định của pháp luật, bao gồm chứng cứ vật chất, chứng cứ văn bản, dữ liệu điện tử, tham vấn ý kiến chuyên gia. Các cơ quan kiểm sát cũng đưa ra yêu cầu cụ thể về cách phân loại, niêm phong, cân, lấy mẫu và gửi mẫu để xét nghiệm, đảm bảo tính hợp pháp và chuẩn hóa của các quy trình thu thập chứng cứ. Liên quan đến lời khai của các nghi phạm về việc không biết bản chất và tác hại của “chất tạo nạc” và khả năng người khác cho vật nuôi ăn, cơ quan kiểm sát đã đề nghị cơ quan công an thu thập toàn diện các bằng chứng như hồ sơ đào tạo pháp lý của cơ quan hành chính, lời khai của chuyên gia về tác hại của “chất tạo nạc” và kiểm tra tại chỗ xác nhận rằng cơ sở chăn nuôi là một cơ sở khép kín, từ đó, củng cố chuỗi chứng cứ.

Thứ hai, các cơ quan kiểm sát đã triệt phá toàn bộ chuỗi tội phạm, mở rộng điều tra và xử lý những nông dân khác có liên quan đến vụ án. Do hầu hết nông dân trong làng đều tham gia chăn nuôi tập trung, Viện Kiểm sát đã đề nghị cơ quan công an mở rộng phạm vi điều tra và tăng tần suất kiểm tra ngẫu nhiên. Thông qua điều tra, cơ quan công an đã bắt giữ thêm sáu nông dân cùng có hành vi sử dụng “chất tạo nạc” trong chăn nuôi.

Các cuộc điều tra tiếp theo đã làm sáng tỏ nguồn gốc sản xuất và tiêu thụ. Để truy tìm nguồn gốc của “chất tạo nạc” mà nông dân sử dụng, Viện Kiểm sát đã kết hợp các chứng cứ như sao kê ngân hàng, hồ sơ du lịch và lời khai của nhân chứng, hướng dẫn cơ quan công an tiếp tục điều tra các đầu mối hình sự. Kết quả đã bắt giữ 10 người có liên quan đến việc sản xuất và buôn bán “chất tạo nạc”. Hoạt động phối hợp liên vùng của các cơ quan kiểm sát, công an đã xóa bỏ tận gốc hoạt động của nhóm tội phạm này. Hơn 30 cá nhân liên quan đến vụ án đã pha trộn và pha loãng “chất tạo nạc” rồi bán ra các tỉnh khác đã bị Viện Kiểm sát nhân dân huyện Thượng Hà đề nghị cơ quan công an chuyển giao các đầu mối về nơi cư trú để xử lý theo pháp luật, qua đó, ngăn chặn hiệu quả nguồn gốc sản xuất thực phẩm độc hại.

Viện kiểm sát đã xem xét và phê chuẩn những nội dung sau

Thứ nhất, Viện kiểm sát đã thực hiện nguyên tắc kết hợp khoan hồng với nghiêm khắc trong chính sách hình sự và nhắm chính xác vào các tội phạm ở các cấp độ khác nhau theo luật định. Trong vụ án này, những nhân sự chủ chốt đã tham gia cung cấp nguyên liệu trong thời gian dài và chủ động tiếp xúc với các kênh sản xuất “chất tạo nạc” đã bị xử phạt nghiêm khắc; những người liên quan với số tiền nhỏ hơn và các tội danh tương đối nhẹ được hưởng khoan hồng trong các khuyến nghị tuyên án dựa trên thái độ nhận tội của họ; các thành viên gia đình chỉ làm công việc phụ trợ và đóng vai trò nhỏ không phải chịu trách nhiệm hình sự, đảm bảo sự cân bằng giữa khoan hồng và nghiêm khắc, và hình phạt tương xứng với hành vi phạm tội của từng bị cáo.

Thứ hai, Viện Kiểm sát đã tăng cường liên lạc và hợp tác với các cơ quan thực thi pháp luật hành chính, đôn đốc các cơ quan hành chính tổ chức tiêu hủy 82 gia súc liên quan đến vụ án, giảm thiểu tác hại và rủi ro của thực phẩm độc hại đối với sức khỏe và tính mạng của người dân, đồng thời, thông báo kịp thời việc tiêu hủy gia súc cho công chúng, bảo vệ hiệu quả danh tiếng về an toàn sản phẩm nông nghiệp của huyện Thượng Hà.

Thứ ba, mở rộng chức năng kiểm sát để thúc đẩy quản lý toàn diện thị trường thực phẩm nông sản. Lấy vụ án này làm điểm khởi đầu, Viện Kiểm sát đã thiết lập “Mô hình giám sát pháp lý để cấm các hành vi vi phạm trong ngành an toàn thực phẩm”, tận dụng tối đa sức mạnh của dữ liệu lớn để xác định manh mối cho các vụ án tương tự, đưa ra các đề xuất kiểm sát cho Cục Quản lý và Giám sát thị trường, và xử lý hành vi vi phạm pháp luật của sáu cá nhân trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Viện kiểm sát cũng thúc đẩy một chiến dịch đặc biệt trên toàn quận nhằm chấn chỉnh việc sử dụng “chất tạo nạc” (clenbuterol), với sự tham gia của hơn 30 đơn vị, bao gồm tất cả các khía cạnh từ chăn nuôi, kiểm dịch, giết mổ và phân phối, đồng thời, xây dựng hệ thống giám sát ba chiều “xử lý từng vụ án – giám sát các vụ án tương tự – quản lý hệ thống”.

Ý nghĩa điển hình rút ra từ vụ án

(I) Tập trung vào sức khỏe của người dân, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm. An toàn của các sản phẩm thực phẩm nông nghiệp như thịt bò liên quan đến sức khỏe và sự an toàn của người dân. Vụ việc này và các vụ việc liên quan liên quan đến gần 150 con gia súc bị nhiễm “chất tạo nạc”. Những người sản xuất và buôn bán “chất tạo nạc” đã pha loãng và trộn bột thô trước khi phân phối cho các kênh phân phối trung gian. Phạm vi bán hàng trải dài trên nhiều tỉnh, bao gồm Hà Bắc và Hắc Long Giang, gây ra mối đe dọa nghiêm trọng cho xã hội. Các cơ quan kiểm sát đã nhanh chóng chỉ đạo điều tra, xác định chính xác sự thật của vụ án và tập trung điều tra nguồn gốc, thực hiện các biện pháp có mục tiêu đối với những người sản xuất và buôn bán đầu nguồn để xử lý hiệu quả toàn bộ chuỗi cung ứng và ngăn chặn mạnh mẽ tội phạm.

(II) Nắm vững nguyên tắc kết hợp khoan hồng với nghiêm khắc trong chính sách hình sự để bảo đảm hiệu quả xử lý các vụ án nông nghiệp. Chăn nuôi là con đường quan trọng để người nông dân thoát nghèo, làm giàu, hoạt động của ngành chủ yếu dựa trên sự tham gia chung của các thành viên trong gia đình. Căn cứ vào từng vụ án, cơ quan kiểm sát tập trung vào các đối tượng trọng điểm, xử lý theo trình tự pháp luật. Đối với những đối tượng chủ chốt trong đường dây phạm tội như đầu tư, tổ chức, người hưởng lợi lớn, hành vi chủ quan, gây thiệt hại xã hội, thu lợi bất chính của họ được xem xét toàn diện và xử lý nghiêm minh. Những người có thời gian tham gia ngắn hơn, mức độ tham gia thấp hơn, tình tiết phạm tội nhẹ thì được xử lý khoan hồng dựa trên sự ăn năn hối cải. Những người có tình tiết nhẹ hơn đáng kể và gây thiệt hại tối thiểu không bị truy tố theo pháp luật.

(III) Chủ động lồng ghép vào quản trị toàn diện, phục vụ tình hình chung về an toàn thực phẩm và nông sản. Thực hiện nguyên tắc kết hợp xử phạt với quản trị, lấy việc xử lý từng vụ việc làm điểm khởi đầu để tìm hiểu sâu sắc các lỗ hổng và điểm yếu về quy định trong quản lý an toàn thực phẩm và nông sản, đôn đốc các sở, ban, ngành liên quan thực hiện nhiệm vụ theo pháp luật, xây dựng quy định, hoàn thiện hệ thống quản lý an toàn thực phẩm và nông sản. Tăng cường phối hợp với các sở, ngành liên quan như nông nghiệp và nông thôn, quản lý thị trường, công an, tòa án, thúc đẩy mối liên hệ hai chiều giữa luật hành chính và luật hình sự trong lĩnh vực thực phẩm và dược phẩm thông qua việc chia sẻ thông tin, họp liên ngành, giám sát chung để hình thành lực lượng quản trị chung. Thông qua các hình thức tuyên truyền pháp luật khác nhau như phiên tòa, thông báo công khai, giáo dục pháp luật tại các thôn, bản, giúp các nhóm xã hội tham gia vào ngành chăn nuôi làm rõ ranh giới tội phạm, nâng cao nhận thức pháp luật, tạo bầu không khí xã hội mạnh mẽ về quản trị chung, xây dựng và cùng hưởng lợi vì an toàn thực phẩm.

Vụ án thứ ba: Vụ án Khắc và đồng phạm sản xuất, buôn bán thuốc giả

Từ khóa: Sản xuất và bán thuốc giả; mã truy xuất nguồn gốc thuốc; lập hồ sơ và giám sát; trấn áp trên toàn bộ chuỗi cung ứng.

Nội dung tóm tát của vụ án

Từ tháng 5 đến tháng 6/2023, các bị cáo Khắc, Lữ và đồng phạm đã thuê bị cáo Cổ và hai người khác, thực hiện các công đoạn phân công gồm: thuê địa điểm sản xuất, mua nguyên liệu, làm giả bao bì, sản xuất và đóng gói hơn 1.600 lọ thuốc immunoglobulin (IgG) của Công ty G, có giá trị 920.000 nhân dân tệ tại huyện Phong Khâu và huyện Tường Viên, tỉnh Hà Nam. Sau đó, bán hơn 500 lọ IgG, thu về hơn 280.000 nhân dân tệ.

Từ tháng 8 đến tháng 11/2023, Khắc, Lữ tiếp tục cấu kết với bị cáo Phạm, đồng thời, thuê Đường và một số người khác, làm giả IgG của Công ty R theo phương thức tương tự tại huyện Tùng Đạo, tỉnh Quý Châu. Nhóm này còn cấu kết với Trương – đại diện pháp lý của một công ty dược phẩm tại tỉnh Tứ Xuyên và những người khác, mua thiết bị in phun chuyên dụng để sao chép “mã truy xuất nguồn gốc” của thuốc thật. Sau đó, công ty này đã cung cấp cho nhóm của Khắc các chứng từ và hóa đơn xuất nhập hàng hoá hợp pháp để “tẩy rửa” danh tính của hàng giả trước khi bán ra thị trường. Lô thuốc giả này có tổng cộng 7.000 lọ, với giá trị sản xuất hơn 6,98 triệu nhân dân tệ và đã bán được 3.150 lọ, thu về hơn 2,19 triệu nhân dân tệ.

Cơ quan công an đã thu giữ 852 lọ IgG giả sản phẩm của Công ty G và 1998 lọ IgG giả sản phẩm của Công ty. Kết quả xét nghiệm cho thấy các sản phẩm IgG bị thu giữ không chứa thành phần immunoglobulin nên kết luận đây là thuốc giả.

Ngày 27/9/2024, Viện kiểm sát nhân dân huyện Tân Tiên, thành phố Tín Dương, tỉnh Hà Nam đã khởi tố công khai đối với Khắc, Lữ và 19 người khác về tội sản xuất và buôn bán thuốc giả. Ngày 24/10, Viện Kiểm sát đã khởi tố vụ án hình sự kèm dân sự vì lợi ích công cộng. Ngày 23/12/2024, Tòa án nhân dân huyện Tân Tiên, thành phố Tín Dương đã ra phán quyết sơ thẩm, tuyên phạt Khắc, Lữ và 19 người khác mức án tù từ sáu tháng đến mười ba năm về tội sản xuất và buôn bán thuốc giả, đồng thời, phạt tiền từ 20.000 đến 2,6 triệu nhân dân tệ đối với mỗi người. Tòa án cũng yêu cầu các bị cáo bồi thường thiệt hại do lợi ích công cộng gây ra, từ khoảng 110.000 đến 7 triệu nhân dân tệ. Sau phán quyết sơ thẩm, Khắc, Lữ và hai người khác đã kháng cáo.

Ngày 10/3/2025, Tòa án nhân dân trung cấp Tín Dương, tỉnh Hà Nam đã ra phán quyết bác đơn kháng cáo và giữ nguyên bản án sơ thẩm.

Vai trò của Viện Kiểm sát trong vụ án

– Giám sát việc lập hồ sơ vụ án

Vào tháng 12/2023, thân nhân của một nạn nhân tên Hạ đã trình báo cơ quan công an việc nạn nhân Hạ mua IgG từ Công ty G thông qua tài khoản WeChat của Lữ và đã tử vong sau khi tiêm. Sau hơn ba tháng kể từ khi trình báo, cơ quan công an đã không khởi tố vụ án, do vậy, gia đình nạn nhân đã gửi đơn xin Viện kiểm sát giám sát việc lập hồ sơ vụ án. Sau khi thụ lý vụ án, Viện kiểm sát nhân dân huyện Tân Tiên đã xác minh sự việc thông qua tham vấn ý kiến chuyên gia và Công ty G, xác nhận rằng loại thuốc được đề cập không phải do Công ty G sản xuất. Lữ đã có hành vi giả danh tính trình dược viên và không đủ điều kiện để bán thuốc. Qua thẩm tra, Viện Kiểm sát nhận định Lữ có dấu hiệu phạm tội bán thuốc giả và bán hóa giả mạo nhãn hiệu đã đăng ký, đủ điều kiện khởi tố vụ án, do vậy, đã giám sát cơ quan công an khởi tố vụ án theo quy định của pháp luật. Thông qua điều tra, Khắc và 09 đồng phạm khác cũng đã bị bắt giữ và đưa ra xét xử.

– Viện kiểm sát xem xét và phê chuẩn vụ án

Thứ nhất, Viện Kiểm sát đã điều tra kỹ lưỡng chuỗi tội phạm từ khi bắt đầu tới khi tiêu thụ. Thông qua việc phân tích các vật phẩm bị thu giữ, dữ liệu điện tử và hồ sơ chuyển khoản ngân hàng, Viện Kiểm sát đã phát hiện ra các tội danh bổ sung tiềm ẩn do Khắc và những người khác thực hiện. Phân tích thông tin logistic, Viện kiểm sát nhận thấy có một lượng lớn thuốc giả đã được lưu thông ngoài thị trường. Do vậy, Viện Kiểm sát đã đề nghị cơ quan công an điều tra bổ sung, làm rõ việc sản xuất thuốc giả của Công ty R, qua đó, bắt giữ Phạm và 8 đồng phạm khác, tịch thu 2.848 lọ thuốc giả.

Thứ hai, Viện Kiểm sát đã xác định chính xác bản chất của vụ án. Kết quả xét nghiệm cho thấy IgG liên quan đến vụ án không chứa immunoglobulin (IgG), nên phân loại nó là thuốc giả. Hơn nữa, bao bì bên ngoài của thuốc giả đã xâm phạm nhãn hiệu đã đăng ký của một công ty khác, cấu thành tội xâm phạm nhãn hiệu hàng hoá. Sau khi khởi tố vụ án sản xuất và buôn bán thuốc giả, Viện kiểm sát đã đến Công ty R và Công ty G, thông báo cho các bên bị xâm phạm về quyền và nghĩa vụ của họ, ghi nhận ý kiến của hai Công ty và đạt được sự đồng thuận về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Thứ ba, Viện Kiểm sát đã xác minh tất cả các chứng cứ và áp dụng pháp luật một cách chính xác. Các nhân sự chủ chốt của vụ án đã được thẩm vấn lại để xác minh vị trí và vai trò tương ứng của họ trong vụ án, một sơ đồ tổ chức đã được lập ra, và các hành vi phạm tội, vai trò chính và giúp sức, cũng như hậu quả do hành vi tội phạm đã được làm rõ. Từ đó, Viện kiểm sát đưa ra đề xuất mức hình phạt theo hướng phân hoá tội phạm.

Do thi thể của nạn nhân liên quan đến vụ án đã bị hoả táng, kết luận tham vấn chuyên gia cho rằng thuốc giả “có thể đã gây ra hậu quả nghiêm trong”, gây khó khăn cho việc xác định mối quan hệ nhân quả và xác định tình tiết tăng nặng “làm chết người”. Do đó, Viện Kiểm sát đã cung cấp các giải thích pháp lý đầy đủ cho gia đình nạn nhân.

Hơn nữa, trong quá trình điều tra, Viện Kiểm sát đã phát hiện ra những manh mối về hành vi nhận hối lộ và cố tình bao che cho Khắc cùng đồng phạm của một số cán bộ công an, tạo điều kiện cho băng nhóm này chuyển địa điểm hoạt động đến nhiều nơi khác nhau và tiếp tục phạm tội, do vậy, đã khởi tố hai sĩ quan cảnh sát liên quan về tội lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi.

Ý nghĩa điển hình rút ra từ vụ án

(I) Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm liên quan đến thuốc giả sử dụng “mã truy xuất nguồn gốc” bị biển thủ để bảo vệ an toàn cho người dân khi sử dụng thuốc. Immunoglobulin là một sản phẩm máu tinh khiết, vô trùng chứa nhiều kháng thể, chủ yếu được sử dụng để tăng cường miễn dịch cho bệnh nhân nguy kịch. Trong vụ án này, Khắc và đồng phạm, đã thay thế immunoglobulin bằng dung dịch muối sinh lý và bột protein, đồng thời, thông đồng với một công ty dược phẩm được cấp phép hợp pháp, sử dụng chính xác “mã truy xuất nguồn gốc” thuốc giả để “tẩy rửa” danh tính của những loại thuốc giả, tạo cho chúng vẻ ngoài xác thực trong quá trình phân phối. Hành vi làm giả và sử dụng mã truy xuất nguồn gốc bị biển thủ này không chỉ đe dọa sức khỏe và tính mạng của người dân mà còn biến “mã truy xuất nguồn gốc”, vốn được coi là “thẻ căn cước” của thuốc, thành một công cụ gây hiểu lầm cho công chúng, làm suy yếu nghiêm trọng tính bảo mật và uy tín của hệ thống truy xuất nguồn gốc thuốc. Dựa trên việc trấn áp tội phạm, Viện kiểm sát đã phối hợp với các cơ quan công an tiến hành thu hồi thuốc giả đã đưa vào thị trường tại năm tỉnh, góp phần bảo vệ sức khỏe và tính mạng của người dân thông qua việc thực hiện nhiệm vụ truy tố.

(II) Tăng cường hợp tác tư pháp và thực thi pháp luật để đạt được một cuộc trấn áp tội phạm toàn diện. Các cơ quan kiểm sát, thông qua hệ thống bảo vệ tư pháp đa tầng, đã đạt được hiệu quả triệt để trong việc “phá vỡ mạng lưới và phá bỏ chiếc ô bảo vệ”. Do tính chất chuỗi dài và liên vùng của vụ án này, thông qua việc giám sát hồ sơ vụ án và chỉ đạo điều tra, các cơ quan kiểm sát đã bắt đầu từ đầu mối từ khâu tiêu thụ cuối cùng và đề xuất các cơ quan công an điều tra một cách có hệ thống và toàn diện nguồn sản xuất và mạng lưới tiêu thụ đầu nguồn, bắt giữ và truy tố thành công nhiều đối tượng bỏ trốn, đồng thời triệt phá mạng lưới sản xuất và tiêu thụ thuốc giả. Sự đan xen giữa tham nhũng tư pháp và các tội phạm gây nguy hiểm cho an toàn thực phẩm và dược phẩm dễ dẫn đến việc tội phạm tiếp tục phạm tội và mở rộng phạm vi gây hại. Chỉ bằng cách loại bỏ “chiếc ô bảo vệ”, các kênh trốn tránh hình phạt của tội phạm mới có thể bị cắt đứt hoàn toàn, thực sự thực hiện “cá thể hoá trách nhiệm hình sự”.

(III) Đảm bảo dân sinh và tăng cường quản lý đa chiều về an toàn thuốc. Các cơ quan kiểm sát đã mở rộng chức năng kiểm sát và xây dựng cơ chế xử lý vụ án theo hướng “bồi thường dân sự + bồi thường lợi ích công cộng + quản trị ngành nghề”. Trước những yêu cầu bồi thường dân sự do gia đình người bị hại nêu ra, các cơ quan kiểm sát đã làm trung gian hòa giải với sự đồng thuận của cả hai bên, do vậy, một số gia đình bị cáo đã tự nguyện bồi thường cho gia đình nạn nhân 270.000 nhân dân tệ, góp phần giải quyết hiệu quả các mâu thuẫn xã hội.

Trước tình trạng thuốc giả tràn lan trên thị trường, xâm phạm nghiêm trọng quyền và lợi ích hợp pháp của nhiều người tiêu dùng, các cơ quan kiểm sát đã khởi tố vụ án dân sự vì lợi ích công cộng kèm theo vụ án hình sự, yêu cầu tất cả các chủ thể vi phạm pháp luật phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại liên đới, công khai xin lỗi công chúng, tạo thành biện pháp răn đe kép “hình sự + dân sự”.

Bên cạnh đó, để ứng phó với các vấn đề xã hội như tình trạng các kênh bán thuốc không kiểm soát và nhận thức thấp của người tiêu dùng về bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ, các cơ quan kiểm sát cùng với các cơ quan hành chính đã tổ chức hơn 20 buổi tuyên truyền, phổ biến pháp luật, góp phần “xây dựng bức tường bảo vệ cuộc sống và sự an toàn của người dân” từ công tác kiểm sát.

Qua nghiên cứu, tìm hiểu các vụ án điển hình mà Viện Kiểm sát nhân dân Trung Quốc đã khởi kiện nhằm bảo vệ lợi ích công cộng trong lĩnh vực an toàn thực phẩm và dược phẩm, nhận thấy một số đặc trưng sau:

Thứ nhất, các đơn vị Viện kiểm sát nhân dân của Trung Quốc đã thực hiện việc trấn áp toàn diện đối với mọi khía cạnh liên quan đến sản xuất, vận chuyển, bán buôn và bán lẻ các loại thực phẩm và dược phẩm gây thiệt hại đến tính mạng, sức khoẻ người tiêu dùng.

Thứ hai, các đơn vị Viện Kiểm sát nhân dân của Trung Quốc tuân thủ các chức năng kiểm sát toàn diện, thúc đẩy việc thiết lập và hoàn thiện một cơ chế quản lý phối hợp hiệu quả. Bộ phận thực hiện chức năng truy tố hình sự phối hợp với bộ phận tố tụng vì lợi ích công cộng cùng tiến hành hoạt động điều tra, xem xét quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm người tiêu dùng chưa xác định hay lợi ích công cộng có bị tổn hại hay không. Nếu đáp ứng các điều kiện để khởi kiện vì lợi ích công cộng, một vụ án hình sự sẽ được khởi tố theo quy định của pháp luật, đồng thời với đó, một vụ kiện dân sự vì lợi ích công cộng cũng được đệ trình để kịp thời khắc phục thiệt hại cho lợi ích công cộng. Mặt khác, các kiến nghị truy tố kịp thời được đưa ra theo quy định của pháp luật nhằm thúc đẩy quản trị xã hội toàn diện.

Thứ ba, chính sách hình sự kết hợp giữa khoan hồng và nghiêm khắc được thực hiện đầy đủ và chính xác. Việc chủ động mở rộng vai trò của các đơn vị Viện Kiểm sát nhân dân của Trung Quốc không chỉ góp phần xử lý nghiêm minh tội phạm mà còn đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa nguy cơ, khắc phục hậu quả và củng cố niềm tin của xã hội vào cơ quan tư pháp.

Những kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn thực hiện quyền khởi kiện tố tụng dân sự công ích của Viện Kiểm sát nhân dân một số địa phương của Trung Quốc – đặc biệt là cách thức phối hợp đa ngành, mô hình “xử lý hình sự + bồi thường dân sự + bồi thường lợi ích công cộng” – đều có giá trị tham khảo thiết thực cho Lãnh đạo và Kiểm sát viên VKSND của Việt Nam trong giai đoạn triển khai thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự vì lợi ích công cộng theo Nghị quyết 205/2025/QH15./.

[1] Để hoàn thiện nội dung bài viết, ngoài kết quả tìm hiểu, nghiên cứu và tổng hợp của cá nhân, tác giả sử dụng thông tin được đăng tải trên website của Viện kiểm sát nhân dân tối cao Trung Quốc, cùng với sự hỗ trợ dịch thuật của AI như Chat GPT, Google, Perplexity.